Uşaq Sümük İliyi Transplantasiyası Mərkəzi
Anadolu Sağlıq Mərkəzi Uşaq Sümük İliyi Nəqli Mərkəzində, transplantasiya tələb olunan uşaq xəstəlikləri mütəxəssis qruplar və qabaqcıl texnologiya ilə multidisipliner şəkildə müalicə olunur.
Uşaq Sümük İliyi Transplantasiyası Mərkəzində müalicə olunan xəstəliklər
Mərkəzdə bədxassəli və ya bədxassəli olmayan xəstə qruplarında transplantasiyaya ehtiyacı olan 0-18 yaş arası xəstələrə sümük iliyi kök hüceyrə transplantasiyası həyata keçirilir. Xüsusilə, hemoglobinopatiyalar (Aralıq dənizi anemiyası/talassemiya əsas, oraq hüceyrəli anemiya), aplastik anemiyalar, immun çatışmazlıqlar və metabolik xəstəliklər kimi xoşxassəli xəstəliklər, həmçinin leykemiyalar və bəzi solid şişlər də daxil olmaqla bədxassəli xəstəliklər müalicə olunur.
Uşaq Sümük İliyi Transplantasiyası Mərkəzində xəstələr, xəstəliyin növündən asılı olaraq istər özlərindən, istərsə də ailə daxilində və ya qohum olmayan donorlardan transplantasiya köçürürülür. Bu məqsədlə xəstə ilə donor arasında “HLA” kimi ifadə edilən toxuma qrupları müqayisə edilir və uyğunluğu ən yüksək olan donora üstünlük verilir. Hər bir xəstə fərdi olaraq qiymətləndirilir və xəstəlik qrupuna və xəstəlik səviyyəsinə uyğun olaraq ən uyğun donorlara üstünlük verilir.
Mərkəzə hansı komanda rəhbərlik edir?
Xəstələrimizə multidisiplinar komanda tərəfindən xidmət göstərilir. Uşaq Hematologiyası və Onkologiyası Mütəxəssisi, Uşaq Sağlamlığı və Xəstəlikləri Mütəxəssisi ilə yanaşı, sümük iliyi kök hüceyrə transplantasiyası sahəsində təcrübəli, uşaq infeksiyası, uşaq pulmanoloqu, uşaq nefrologiyası, uşaq kardiologiyası, uşaq qastroenterologiyası, uşaq reanimasiyası mütəxəssisi də daxil olmaqla bir çox intizamlı qrup işləyir. Həkimlərdən başqa, sümük iliyi nəqlində təcrübəli 14 tibb bacısı da komandanın bir hissəsidir.
Sümük iliyi transplantasiyasının növləri hansılardır?
Sümük iliyinin kök hüceyrə transplantasiyası iki növdür: otoloji və allogenik. Otoloji sümük iliyi transplantasiyasında kök hüceyrələr insanın özündən alınır. Xəstənin öz sümük iliyi uyğun bir kemoterapiyadan sonra adətən 7-14 gün ərzində yenidən yeni kök hüceyrələr istehsal etməyə başladığı zaman hüceyrələr yığılır. Daha sonra uşağın xəstəliyinə uyğun yüksək dozalı kimyaterapiyadan sonra onun öz kök hüceyrələri xəstəyə köçürülür.
Sümük iliyi transplantasiyası üçün kök hüceyrələr necə toplanır?
Otoloq kök hüceyrələr vena ətrafını əhatə edən qandan, adətən anesteziyaya ehtiyac olmadan aferez cihazı ilə təmiz otaqda toplanır. Otoloji transplantasiyada xəstədən hüceyrələr alınır və yenidən xəstəyə köçürülür. Beləliklə, toxuma uyğunluğu problemi yoxdur. Neyroblastoma, Hodgkin lenfoması, Ewing sarkoması, germ hüceyrə şişləri və bəzi beyin şişləri üçün otoloji transplantlar ən çox istifadə olunur.
Allogenik sümük iliyi transplantasiyasında kök hüceyrələr toxuma uyğunluğu ilə başqa bir namizəddən (Donor) götürülür. Burada transplantasiya üçün ən çox üstünlük verilən donorlar qardaşlar və ya ailə daxilindəki digər donorlardır, əks halda yerli və ya xarici qohum olmayan donorlara və kordon qanına üstünlük verilir.
Müalicədən sonra residiv riski varmı?
İlk 5 il risklidir, lakin ümumiyyətlə uşaq hematoloji xərçənglərinin 75-80%-i və immun çatışmazlığının 80-90%-i müalicə olunaraq tam sağalma əldə edilə bilər. Bəzi xəstəliklərdə müalicədə müvəffəqiyyət dərəcələri çox yüksəkdir, məsələn, ağır kombinə edilmiş immunçatışmazlıqlarda 90 faiz müvəffəqiyyət əldə etmək olar.
Mərkəzdə xəstəni hansı proses gözləyir?
Xəstə adətən ilk növbədə ambulator müayinədən keçirilir. Lazımi testlər tələb olunur və kök hüceyrə nəqli komissiyası kök hüceyrə nəqli edib etməməyi müzakirə edir və qərar verir. Allogenik nəqlə qərar verilərsə, əvvəlcə toxuma uyğunluğu yoxlanılır və uyğun donor tapıldıqdan sonra hazırlıqlar aparılır. Qan testləri xüsusi olaraq infeksiya parametrlərinə baxır. Nəticələr digər müvafiq şöbələrlə müzakirə edildikdən sonra xəstə Sümük İliyi Transplantasiyası Mərkəzinə yerləşdirilir. İnfeksiyaya nəzarətin yüksək səviyyədə olduğu mərkəzdə uşaq xəstəni yalnız bir nəfər müşayiət edir, ziyarətçi buraxılmır. Mənfi təzyiqli hava izolyasiyası olan otaqlarda uşaqlar gündəlik vanna qəbul edə və yeməklərini yeyə bilərlər.
Transplantasiyadan əvvəl xəstə nə qədər xəstəxanada qalır?
Transplantasiyadan əvvəl xəstə təxminən 7-10 gün Sümük İliyi Transplantasiyası Mərkəzində qalır. Transplantasiyadan əvvəl hazırlıqlar görülür və lazımi dərman müalicələrinə (kimyaterapiya) başlanır. Kimyaterapiya ilə sümük iliyindəki bütün hüceyrələr demək olar ki, yox olur. Bu, xəstənin də infeksiyalara qarşı çox həssas olduğu və diqqətli izolyasiya tələb etdiyi bir dövrdür.
Sümük iliyi (kök hüceyrə) transplantasiyası necə həyata keçirilir?
Allogenik transplantasiyalarda başqa bir donordan kök hüceyrələr götürülür və köçürülür. Transplantasiya prosesi zamanı əməliyyat otağında donordan kök hüceyrələr toplanır və ya periferik kök hüceyrə transplantasiyası aparılacaqsa kök hüceyrə aferez cihazı ilə toplanır. Kök hüceyrə bəzən Türkiyədən və ya xaricdən kök hüceyrə bankları vasitəsilə gətirilə bilər. Donordan toplanan kök hüceyrə, qan verildiyi kimi mərkəzi damar kateteri vasitəsilə xəstəyə köçürülür. Otoloji transplantasiyalarda əvvəllər toplanmış və dondurulmuş məhsul uyğun şəraitdə əridilir və kateter vasitəsilə xəstəyə qaytarılır.
Transplantasiyadan sonra xəstəni hansı proses gözləyir?
Transplantasiyadan iki-üç həftə sonra, sümük iliyinin yeni kök hüceyrələr və ən geci 28 gün ərzində bədəni dəstəkləmək üçün kifayət qədər qan elementi istehsal etməsi gözlənilir. Sümük iliyi transplantasiyasından sonra xəstə orta hesabla 1 ay təcrid edilmiş otaqda qalır. Bu prosesdə infeksiyalara qarşı profilaktik tədbirlərlə yanaşı, müxtəlif infeksiyalara, xüsusən də göbələk infeksiyalarına qarşı profilaktik dərmanlar qəbul edə bilər. İkinci həftədən sonra ilk olaraq ağ qan hüceyrələri (limfositlər və neytrofillər), üçüncü həftədə isə trombosit adlanan qan hüceyrəsi elementlərinin görünməsi gözlənilir. Bütün qan sümük iliyi tərəfindən sağlam bir şəkildə istehsal edildikdən və bütün qan dəyərləri normallaşdıqdan sonra xəstə evə buraxılır.
Evdən çıxan xəstələr və ailələri nələrə diqqət etməlidir?
Xəstəyə infeksiyalardan qorunmaq üçün ən azı altı ay, hətta bir il məktəbə getməsi tövsiyə edilmir. Bu müddət ərzində o, lazım olan bütün peyvəndləri alır, mütəmadi olaraq təqib edilir və lazım olan dərmanları qəbul edir. Əvvəlcə xəstə tez-tez izləmə üçün çağırılır. Həftəlik və aylıq müşahidələrdən sonra uşağın sağlamlıq vəziyyətindən asılı olaraq hər 6 aydan bir müayinəyə dəvət olunur. Bir ilin sonunda xəstə normal həyata qayıdır. Ondan hələ də ildə bir dəfə müntəzəm ziyarətlərə gəlmək xahiş olunur.
Uşaqlar hansı peyvəndləri alırlar?
Uşaqlıq peyvəndi heç vaxt edilməmiş hesab edilir, yeni peyvənd cədvəli yaradılır və BCG peyvəndi istisna olmaqla, bütün peyvəndlər yenidən aparılır.
Transplantasiyadan sonra hansı əlamətlərə diqqət etməli və xəstəxanaya nə vaxt müraciət etməli?
Səpki, ishal, ağciyər problemləri, sarılıq kimi şikayətlər varsa, xəstəxanaya müraciət etmək vacibdir. Qızdırma varlığı da nəzərə alınmalı vacib bir simptomdur.
Hematoloji xərçəngin ümumi simptomları hansılardır?
Tamamilə sağlam uşaqda ani halsızlıq, yorğunluq, solğunluq, bədənin müxtəlif nahiyələrində göyərmə, sarılıq, gecələr həddindən artıq tərləmə, arıqlama və qarın, boyun və qoltuqaltı vəzlər limfoma, leykemiya kimi hematoloji xərçənglərə işarə edə bilər. Belə simptomlara diqqət yetirmək və həkimə müraciət etmək çox vacibdir.
